Орловка һаҙлығында мүк еләге тәмлеме икән?

Һыу-һаҙлыҡлы ерҙәр кешеләр һәм тәбиғәт өсөн айырыуса мөһим. Ҡоро ерҙең яҡынса 6 процентын биләүенә ҡарамаҫтан, һаҙлыҡлыҡтарҙа флора һәм фаунаның бөтә төрҙәренең яҡынса 40 проценты йәшәй. Бөтә донъя буйынса миллиардтан ашыу кеше йәшәү сығанағы булараҡ уларға бәйле.

Орловка ауылы эргәһендә үҙенсәлекле ике һаҙлыҡ бар. Унда Башҡортостанда бик һирәк осрай торған “төньяҡ еләге” (мүк еләге) үҫә. Мүк еләге борондан күп сирҙәрҙән дауалау сараһы булып һанала.

Егерме йылдан ашыу элек урындағы мәктәп уҡыусылары география уҡытыусыһы X.3.Хамматдинов етәкселегендә мүк еләге үҫкән  һаҙлыҡтарҙы  тикшерә. Улар карта төҙөй һәм был урындарҙы  һаҡланған зонаға индерергә кәрәклекте һорап,  район хакимиәтенә мөрәжәғәт итә. Һөҙөмтәлә 2001 йылдың 7 сентябрендә ике һаҙлыҡтың береһе райондың тәбиғәт ҡомартҡыһы тип иғлан ителә. Район хакимиәте башлығы “Орловка ауыл хакимиәте территорияһында мүк еләге һаҙлығын тәбиғәт ҡомартҡыһы тип иғлан итеү тураһында”  ҡарар ҡабул итә.

Йәш тәбиғәт һаҡсылары һаҙлыҡтың тирә-яғын ентекле өйрәнә. Асыҡланыуынса, һаҙлыҡ тәбиғи соҡорҙа дөрөҫ булмаған һигеҙ һаны рәүешендә формалашҡан. Шул уҡ ваҡытта төньяҡ өлөшөнөң ҡулсаһы 300 метр, ә көньяҡ өлөшө яҡынса 150 метр  тәшкил итеп, яҡынса 6,5 гектар майҙанды биләй. Шул уҡ ваҡытта 2000 йылдар башында ул 3200 квадрат метр майҙанды алған.  Райондың тәбиғәт ҡомартҡыһы составына индерелгән һаҙлыҡта еләк ҡайын менән уратылған аҡландарҙа өлгөрә. Ә һәйкәл статусына эйә булмаған икенсе һаҙлыҡта көртмәле 1400 квадрат метрлыҡ бер генә участкала ғына үрсей.

Климат шарттары уңайлы йылдарҙа еләк тиҙ таралыусан. Ә ҡоролоҡ йылдарында ҡороп бара.  Тикшеренеү мәғлүмәттәре буйынса, орловка һаҙлығы мүк еләге  өсөн  бик ҡулай. Бигерәк тә бер нисә йыл элек һаҙлыҡтан төҙөлөш өсөн мүк алыу туҡтағандан һуң. Элек был тәбиғи материалды пакли урынына ҡулланғандар  һәм уны сығарыу айырым участкаларҙа мүк еләгенең юғалыуына сәбәпсе булған. Бәхеткә күрә, “төньяҡ еләге” дөйөм шарттар яҡшырыу менән үҙ-үҙен тергеҙергә һәләтле. Был үҙенсәлекле еләк май һәм июнь айҙарында сәскә ата, ҡара-ҡыҙыл емештәре август һәм сентябрҙә өлгөрә. Ул авитаминоз осоронда файҙалы, шуға күрә уны ҡыш һәм иртә яҙ, тәбиғи витаминдар бик аҙ саҡта, ҡулланыу бик файҙалы.

Башҡортостан Республикаһында мүк еләге  бик аҙ, шуның өсөн уның емештәрен йыйыу тыйыла.

Дилара Янбаева.

Ф.Гольцова фотоһы.